PratyaharaH # 1. अइउण् # (1) अण् - अ इ उ 2. ऋल्ऱक् # (2)अक् - अ इ उ ऋ ल् (3)इक् - इ उ ऋ ल् (4)उक् - उ ऋ ल् 3. एओड़् # (5)एड़् - ए ओ 4. ऐऔच् # (6)अच् - अ इ उ ऋ ल ए ओ ऐ औ (7)इच् - इ उ ऋ ल ए ओ ऐ औ (8)एच् - ए ओ ऐ औ (9)ऐच् - ऐ औ 5 हयवट् # (10)अट - अ इ उ ऋ ल ए ओ ऐ औ ह य व र
ShabdArthaH # No. Pada Artha Status Dhatu १ सत्तायाम् exist, become, happen २ वृद्धौ grow, increase, prosper, extend, swell, rise ३ सङ्घर्षे challenge, compete, conflict, rival, struggle ४ प्रतिष्ठालिप्सयोर्ग्रन्थे च praise onself, desire, tie together, string together, seek, stay together, stand firmly, compile ५ लोडने, रोटने oppress, torment, harass, destroy, infect, torture ६ याच्ञोपतापैश्वर्याशीष्षु seek help, beg, irritate, bless, master ७ धारणे hold, possess ८ आप्रवणे jump, raise, lift up ९ श्वैत्ये white १० अभिवादनस्तुत्योः worship, show honor, do homage, show respect, venerate, bow, salute, praise, adore, greet ११ कल्याणे सुखे च prosperous, glad, happy १२ स्तुतिमोदमदस्वप्नकान्तिगतिषु praise, glad, proud, sleep, shine, move slowly, intoxicate १३ किञ्चिच्चलने vibrate, shake, move a little, palpitate, quake, tremble, kick १४ परिदेवने lament grieve, shed tears, have sorrow १५ हर्षे glad, happy, rejoice, delight १६ दाने give, offer, present १७ आस्वादने taste १८ माने क्रीडायां आस्वादने च measure, leap, jump, taste, grant, cheerful १९ क्रीडायाम् एव leap, jump २० क्षरणे (आसेचने,प्रस्रवणे) trickle, leak, ooze out, distill, emerge drop by drop षूदँ (सूदते), श्च्युतिँर् (श्च्योतति), २१ अव्यक्ते शब्दे make a sound ह्राद् (ह्रादते), ह्लाद् (ह्लादते), नद् (नदति), गुञ्ज् (गुञ्जति), म्लेच्छ् (म्लेच्छति), कूज् (कूजति), क्षीज् (क्षीजति), कल्ल् (कल्लते), रेष् (रेषते), हेष् (हेषते) ,ह्रेष् (ह्रेषते), हिक्क् (हिक्कति), गुङ् (गवते), ञिष्विदाँ (स्वेदति), शिजिँ (शिङ्क्ते), पिञ्ज् (पिङ्क्ते), गुजँ(गोजति) २२ अव्यक्ते शब्दे सुखे च glad, pleasant, make a sound २३ कुत्सिते शब्दे fart, rumble, craw पर्दँ (पर्दते), कर्दँ (कर्दति) २४ प्रयत्ने try, strive, make effort, attempt यत् (यतते), पेषृँ (पेषते), वेहृँ(वेहते), जेहृँ (जेहते), बाह् (बाहते), यसुँ (यस्यति , यसति), श्रथँ (श्राथयति), एषृँ (एषते), येषृँ (येषते) २५ भासने shine युतृँ (योतते), जुतृँ (जोतते), शुभँ (शोभति), शुन्भँ (शुम्भति), ज्युतृँ (ज्योतति) २६ याचने beg, ask २७ शैथिल्ये tired, fatigued, loosen, leave, abandon २८ कौटिल्ये crooked, wicked २९ श्लाघायाम् praise, boast, flatter ३० सातत्यगमने run, walk with speed, move continuously ३१ संज्ञाने perceive, think, recover consciousness, observe, see, regain consciousness चितीँ (चेतति) ३२ आसेचने sprinkle, flow, trickle, fall, deviate ३३ हिंसासङ्क्लेशनयोः strike, destroy, kill, crush, tear off, injure, cause pain ३४ विलोडने churn, shake, agitate ३५ गत्याम् regulate, punish, hinder, instruct, scare away, drive off, restrain ३६ शास्त्रे शासने माङ्गल्ये च rule, auspicious ३७ भक्षणे eat, consume ३८ स्थैर्ये हिंसायां भक्षणे च firm, steady, hurt, kill, eat, consume, bite ३९ स्थैर्ये firm, steady ४० व्यक्तायां वाचि speak, tell, explain, talk ४१ विलेखने cut, split, scratch, divide ४२ गतौ याचने च go, beg, request ४३ शब्दे make a sound, shout ४४ हिंसायाम् injure, hurt, kill, destroy ४५ दन्दशूके सर्पदंशे bite, sting ४६ बन्धने bind ४७ परमैश्वर्ये powerful, gifted, have divine power ४८ अवयवे split, cleave, divide ४९ वदनैकदेशे have cheek disease ५० कुत्सायाम् blame, censure, condemn, insult, ridicule, revile, criticise ५१ समृद्धौ prosper ५२ आह्लादे दीप्तौ च glad, shine ५३ चेष्टायाम् try, busy, active ५४ आह्वाने रोदने च call out, cry, cry out continually, lament, grieve, shed tears ५५ शुद्धौ purify, cleanse ५६ सेचने sprinkle ५७ दर्शने see, perceive, look ५८ सङ्घाते compose, write poem ५९ गतौ compose, write poem ६० शब्दोत्साहयोः sound, show joy, exhilarated ६१ शङ्कायाम् doubt, suspect ६२ लक्षणे go, blame, censure, condemn, insult, ridicule, revile, criticise ६३ मण्डने decorate ६४ लौल्ये proud, unsteady, thirsty ६५ आदाने take, accept, seize ६६ तृप्तौ प्रतीघाते च satisfied, contended, repel, cheat, betray ६७ गतौ भोजननिवृत्तौ च go, fast, abstain from food ६८ गत्याक्षेपे set out, go, commence, blame ६९ गत्याक्षेपे गत्यारम्भे कैतवे च set out, go, commence, blame, cheat ७० सामर्थ्ये competent, able, powerful ७१ सामर्थ्ये आयामे च competent, able, powerful, stretch, spread ७२ कत्थने praise, flatter, boast ७३ नीचैर्गतौ go slowly, misbehave ७४ हसने make fun, laugh at ७५ कृच्छ्रजीवने live in distress ७६ भषणे bark ७७ शोषणालमर्थयोः dry out, decorate, sufficient, refuse, prevent, stop ७८ व्याप्तौ pervade, spread, penetrate, occupy ७९ गात्रविनामे yawn, gape ८० चलने go, walk ८१ वर्जने abandon, desert, leave ८२ आघ्राणे smell ८३ दीप्तौ shine, glow ८४ सेचने सेवने च sprinkle, serve, satisfy ८५ दीप्तिबन्धनयोः shine, glow, bind, tie ८६ कल्कने कथने च boast, egoistic, cheat, tear off, powder, speak, talk ८७ धारणोच्छ्रायपूजनेषु wear, hold, raise, get respect ८८ व्यक्तीकरणे articulate, speak clearly ८९ प्रसादे pleased, happy ९० गतिस्थानार्जनोपार्जनेषु go, stand, stand still, gain, live, healthy, earn, obtain, acquire ९१ भर्जने fry, parch ९२ अनादरे disregard, insult ९३ गतिकुत्सनयोः go, blame, censure, condemn, insult, ridicule, revile, criticise ९४ सेवने serve, devote oneself, practise ९५ शोके worry, sorrow, grieve ९६ शब्दे तारे utter a shrill cry, make a birdlike sound ९७ गतिकौटिल्याल्पीभावयोः go, bend, reduce, contract, diminish ९८ अपनयने cut, break, peel off, pluck, pull out, tear off ९९ गतिपूजनयोः go, pray, honor, worship, respect १०० स्तेयकरणे rob, steal १०१ पूजायाम् pray, worship १०२ इच्छायाम् want, wish, desire १०३ आयामे elongate, expand, spread, dialate १०४ लज्जायाम् shy १०५ मोहसमुच्छ्राययोः faint, unconscious, shy १०६ विस्तृतौ expand, spread १०७ प्रमादे err, neglect, ignore, make a mistake १०८ उञ्छे collect, gather, glean १०९ विवासे dwell abroad, retire, exile ११० प्लवगतौ leap, jump, cross by flying, cross by swimming १११ अर्जने procure, earn, obtain ११२ भर्त्सने menace, censure, threaten, terrify, scold, mock ११३ व्यथने cause pain, irritate ११४ व्यथने पूजने मार्जने च cause pain, irritate, worship, respect ११५ गतिक्षेपणयोः go, drive, throw, ride ११६ पालने protect ११७ मन्थे churn, agitate, limp ११८ गतिवैकल्ये unable walk, have disability, limp ११९ कम्पने shiver, tremble, shake १२० वज्रनिर्घोषे thunder, explode, burst १२१ क्षये decay, get killed, get destroyed, wane, go away, reduce, shrink १२२ भर्जने भर्त्सने च fry, roast, blame, traduce, insult १२३ युद्धे fight, kill १२४ शब्दे मदने च sound, intoxicated, drunk, confused १२५ गर्जने sound, roar, grumble १२६ अतिक्रमहिंसयोः transgress, kill, hurt १२७ वेष्टने surround, cover १२८ विकसने blow, blossom, burst, break open १२९ एकचर्यायाम् go alone १३० विबाधायाम् hinder, wicked, cruel १३१ गत्यनादरयोः roam, disrespect, insult १३२ दाहे burn, maim, mutilate १३३ विभाजने divide, separate, isolate, partition १३४ परिभाषणे speak, tease, mock १३५ मार्जने cleanse, purify १३६ तोडने disregard, condemn, kill, injure, cause pain १३७ वरणे हरणे च accept, agree, take away १३८ कोपे angry १३९ रुजायां सङ्घाते च have disease, ill, heap, pile up, gather १४० ताडने strike, hit १४१ मदे drunk, intoxicated, confused १४२ आप्लाव्ये bathe १४३ विशरणे cut, split, fragment, tear, shatter १४४ गर्वे proud १४५ बन्धे bind, keep under control १४६ उन्मादे mad, mentally ill १४७ वर्षावरणयोः rain, approach, cover, surround १४८ बाल्ये kid, childish, speak less १४९ रुजाविशरणगत्यवसादनेषु sick, divide, pierce, go, weary, tired, sad १५० त्रासे frighten, irritate, cause pain १५१ भृतौ rent, hire, employ १५२ उच्छ्राये go up, go high, raise १५३ काङ्क्षायाम् wish, desire १५४ नृत्तौ dance, act १५५ शब्दसङ्घातयोः sound, heap, pile up १५६ परप्रैष्ये obey, slave १५७ आक्रोशे swear, curse, shout, abuse १५८ अल्पीभावे reduce, shrink, contract १५९ भूषायाम् adorn, decorate १६० वैकल्ये lame, dull १६१ मर्दने press, massage, rub १६२ मर्दने विमर्दने press, massage, rub १६३ खण्डने powder, grind, shave १६४ स्तेये steal, rob १६५ स्थौल्ये become fat, gain weight १६६ मदनिवासयोः egoistic, stay १६७ प्लुतिशठत्वयोः बलात्कारे च leap, jump, wicked, treat with violence, rape, do crime १६८ उपघाते hit, push down, throw down, knock down १६९ कैतवे हिंसासङ्क्लेशनयोः द्यूते स्पर्धायां च cheat, defraud, kill, give pain १७० प्रतिघाते गतिप्रतिघाते च stop, hinder, restrain, oppose १७१ गतिप्रतिघाते stop, hinder, restrain, oppose १७२ प्रतिघाते stop, hinder, restrain १७३ आलस्ये प्रतिघाते च lazy, combat, resist १७४ शोषणे dry, become dry, extract, exploit १७५ भावकरणे indicate, give opinion, hint, give clue १७६ अभियोगे join from all sides, pray, do a crime १७७ कार्कश्ये harsh, rough, ruthless १७८ विहारे amuse oneself, enjoy, play, gamble, make a noise १७९ उद्यमे exert, try, put effort १८० विलासे enjoy, play १८१ क्षरणे कम्पने च drop, ooze, sprinkle, shiver, shake, tremble १८२ दैन्ये poor, miserable १८३ कम्पने गतौ च tremble, shake, go १८४ अवस्रंसने शब्दे च hang down १८५ वर्णे praise, color, paint १८६ अधार्ष्ट्ये behave like a eunuch, timorous, modest, unassuming, nervous, shy १८७ प्रतिबन्धे stop, hinder, become stiff, paralyze, fix firmly १८८ भोजने eat, devour १८९ धार्ष्ट्ये bold, confident, show courage १९० स्तम्भे stop, hinder, become stiff, paralyze, fix firmly १९१ रक्षणे protect, hide, conceal १९२ सन्तापे heat, fumigate १९३ व्यक्तायां वाचि मानसे च speak, meditate, mutter, speak nonsense १९४ सान्त्वने console, sooth, pacify १९५ समवाये connect, join, understand completely १९६ मन्दायां गतौ move slowly १९७ गतौ अर्दने च go, trouble, distress १९८ छादने आच्छादने च cover १९९ अर्दने kill, cause pain, torment, irritate २०० वक्त्रसंयोगे kiss २०१ भाषणे भासने हिंसायां च speak, shine, glow, speak, kill २०२ भाषणे भासने हिंसायां दीप्तौ च speak, shine, glow, speak, kill २०३ ग्रहणे take २०४ भ्रमणे move, roam around २०५ व्यवहारे स्तुतौ च deal, transact, do business, barter, praise २०६ क्रोधे angry २०७ सहने endure, suffer, tolerate, forgive २०८ कान्तौ love, desire, long for, have intercourse with २०९ वर्णगत्योः red, go २१० गतिप्रेरणश्लेषणेषु go, inspire, send, touch, hug, embrace २११ दीप्तिकान्तिगतिषु glow, shine, approach २१२ सम्भक्तौ serve, slave, have problem २१३ गतौ शब्दे सम्भक्तौ च go, sound, serve, help, slave २१४ गतौ शब्दे च go, talk २१५ अदने eat २१६ पादविक्षेपे walk, step, go ahead, cross, leap, ascend, protect, approach २१७ गतौ रक्षणे च go २१८ दानगतिरक्षणहिंसाऽदानेषु accept,recieve,obtain,go,protect,kill,hurt,injure,accept,take २१९ तन्तुसन्ताने weave, sew २२० विशरणे दुर्गन्धे च split, stink, cut २२१ शब्दे उन्दने च sound, wet २२२ विधूनने tremble, shake, quake, shake २२३ सन्तानपालनयोः spread, protect २२४ चलनसंवरणयोः go, cover २२५ संवरणे सञ्चरणे च cover, hide, go २२६ परिभाषणहिंसादानेषु speak, kill, destroy, injure, give, donate २२७ शब्दसङ्ख्यानयोः sound, count २२८ अव्यक्ते शब्दे अशब्दे च sound indistinctly, quiet २२९ देवने play, sport २३० ईर्ष्यायाम् envy, grudge २३१ अभिषवे bathe, give bath, extract, churn, print २३२ गतिकान्त्योः go, glow, shine २३३ भूषणपर्याप्तिवारणेषु decorate, satisfy, fulfill, get rid of, complete २३४ निमेषणे blink, wink २३५ प्रतिष्टम्भे mad, insane, stop, resist, obstruct २३६ समाधौ meditate, practise, concentrate, think, pray, worship २३७ आवरणे cover २३८ रुजायां सङ्घाते सङ्कोषे च ill, have stomach ache, have pain २३९ निष्कर्षे extract २४० प्रतिष्ठायाम् root, firm, establish २४१ निष्पत्तौ succeed, complete, conclude, get good results २४२ शैथिल्ये भावकरणे च loosen, express, speak out २४३ सञ्चलने stumble, totter, deviate, blunder, err, stammer, drop २४४ सञ्चये चलने च gather, collect, move, shake २४५ अदने स्रवणे च eat, swallow, drip, flow, dissolve २४६ विशरणे विदारणे च break, split, expand,open,cut,decline,wither,tear,fade २४७ आशुगमने go fast २४८ गतिचातुर्ये go quickly, run, trot, skillful २४९ छद्मगतौ creep, crawl, proceed crookedly, proceed fraudulently २५० हूर्छने crooked २५१ गतौ भक्षणे च go, walk, eat, graze २५२ निरसने spit, rinse the mouth २५३ जये prosper, flourish २५४ प्राणधारणे live, revive, live upon, survive २५५ उद्यमने endeavour २५६ पूरणे fill, complete २५७ स्नेहने wet, slippery २५८ दर्पे boast, egoistic, proud २५९ सेवने सेचने च sprinkle, make wet, serve २६० सेवने सेचने संस्रने च sprinkle, make wet, serve २६१ प्रीणने please, satisfy, calm down २६२ गतौ हिंसाकरणयोश्च go, kill, hurt, destroy, irritate २६३ रक्षणगतिकान्तिप्रीतितृप्त्यवगमप्रवेशश्रवणस्वाम्यर्थ ...